Những nhà lãnh đạo thể hiện phong cách thích ứng thường sở hữu động lực làm việc bền bỉ, khả năng tự nhận thức cao và trí tuệ cảm xúc phát triển. Họ biết cách phân bổ nhiệm vụ phù hợp với năng lực từng thành viên, đồng thời tạo điều kiện để đội ngũ phát triển chuyên môn một cách liên tục. Trong khi vẫn duy trì sự quyết đoán trong hành động, họ ít khi phản ứng vội vã trước thay đổi, mà cân nhắc thấu đáo các kịch bản có thể xảy ra trước khi đưa ra lựa chọn cuối cùng.
Lãnh đạo thích ứng (Adaptive Leadership) là phong cách lãnh đạo nhấn mạnh khả năng điều chỉnh tư duy, hành vi và chiến lược để thích nghi với những biến động liên tục của môi trường kinh doanh. Khác với mô hình lãnh đạo dựa trên quy trình cố định, phong cách này đề cao tinh thần học hỏi, phản ứng linh hoạt và khuyến khích tổ chức phát triển thông qua thay đổi.
Nhà lãnh đạo thích ứng không chỉ tập trung giải quyết vấn đề trước mắt mà còn giúp đội ngũ nâng cao năng lực nhận diện và ứng phó với biến động trong tương lai. Họ duy trì sự cân bằng giữa kiên định và điều chỉnh, giữa ổn định tổ chức và đổi mới, qua đó xây dựng nền tảng bền vững cho tăng trưởng dài hạn. Ở cấp độ doanh nghiệp, năng lực này thể hiện qua cách tổ chức đổi mới mô hình vận hành, văn hóa và phương pháp ra quyết định để giữ vững sức cạnh tranh trong môi trường bất định.
Khái niệm lãnh đạo thích ứng được phát triển bởi Ronald Heifetz và Marty Linsky tại Trường Kennedy, Đại học Harvard vào cuối thập niên 1990. Ban đầu xuất phát từ nghiên cứu về lãnh đạo trong bối cảnh chính trị – xã hội nhiều biến động, mô hình này phân biệt giữa thách thức kỹ thuật có thể giải quyết bằng chuyên môn sẵn có và thách thức thích ứng – đòi hỏi thay đổi về giá trị, thói quen và tư duy lãnh đạo. Từ nền tảng học thuật đó, khái niệm nhanh chóng được giới doanh nghiệp toàn cầu áp dụng như một cách tiếp cận thiết thực trước làn sóng chuyển đổi công nghệ và toàn cầu hóa.
Lãnh đạo thích ứng là khả năng điều chỉnh để đáp ứng thay đổi liên tục
Trí tuệ cảm xúc phản ánh khả năng thấu hiểu và điều tiết cảm xúc của bản thân, đồng thời nhận biết cảm xúc của người khác. Khi nhà lãnh đạo làm được điều này, họ dễ dàng xây dựng niềm tin – yếu tố giúp đội ngũ vững vàng trước thay đổi. Một tổ chức có niềm tin nội tại mạnh sẽ sẵn sàng học hỏi, linh hoạt và thử nghiệm cách làm mới, từ đó thích ứng nhanh hơn với những biến động của môi trường kinh doanh.
Nguyên tắc này đề cập đến việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp dựa trên sự minh bạch, an toàn tâm lý và cảm giác được tôn trọng. Khi nhân viên cảm thấy công bằng – cả trong cơ hội phát triển, ghi nhận lẫn quá trình ra quyết định – họ có xu hướng đóng góp tích cực hơn vào thay đổi. Lãnh đạo thích ứng tạo ra môi trường nơi mọi người đều cảm thấy mình là một phần có giá trị của tiến trình, từ đó thúc đẩy sự sáng tạo và tinh thần chủ động trong chuyển đổi.
Lãnh đạo thích ứng khuyến khích văn hóa học tập và phát triển liên tục. Khi tổ chức coi trọng việc nâng cao năng lực, hỗ trợ nhân viên thử nghiệm, học hỏi và phát triển nghề nghiệp, tinh thần đổi mới sẽ trở thành một phần tự nhiên của hoạt động kinh doanh. Những doanh nghiệp nuôi dưỡng tư duy phát triển sẽ không chỉ vượt qua thay đổi, mà còn tận dụng nó để tái tạo lợi thế cạnh tranh.
Phẩm chất đạo đức là nền tảng của sự tin cậy trong lãnh đạo. Một nhà lãnh đạo có tính cách trung thực, cởi mở và dám nhận sai tạo ra môi trường nơi mọi người cảm thấy an toàn khi chia sẻ ý tưởng hoặc rủi ro thất bại. Trong văn hóa ấy, sai sót không phải là điểm kết thúc mà là cơ hội học hỏi và đổi mới. Chính sự liêm chính, tôn trọng và nhất quán của người lãnh đạo là yếu tố nuôi dưỡng niềm tin, từ đó mở đường cho sự sáng tạo và thích ứng lâu dài.
Bình đẳng và trí tuệ cảm xúc là những nguyên tắc chính của nhà lãnh đạo thích ứng
Lãnh đạo thích ứng mang lại lợi thế rõ rệt trong môi trường kinh doanh biến động, nơi sự linh hoạt và khả năng học hỏi nhanh quyết định năng lực cạnh tranh của tổ chức. Phong cách này giúp nhà lãnh đạo không chỉ phản ứng hiệu quả với thay đổi mà còn biến thay đổi thành động lực cho đổi mới và tăng trưởng.
Một số ưu điểm nổi bật:
Dù mang lại nhiều giá trị, phong cách lãnh đạo thích ứng cũng có những thách thức riêng, đặc biệt khi áp dụng trong tổ chức chưa sẵn sàng thay đổi hoặc còn nặng về văn hóa thứ bậc. Việc đòi hỏi liên tục điều chỉnh và học hỏi có thể gây áp lực lớn cho cả lãnh đạo lẫn nhân viên.
Một số hạn chế thường gặp:
Nhà lãnh đạo thích ứng tuy đòi hỏi năng lực lãnh đạo cao nhưng giúp đội ngũ tăng sự gắn kết
Trong bối cảnh thị trường thay đổi nhanh, người lãnh đạo cần phát triển những năng lực cốt lõi giúp họ phản ứng linh hoạt trước biến động mà vẫn giữ được định hướng chiến lược.
Khả năng nhận thức (self-awareness) là nền tảng của mọi hành vi lãnh đạo hiệu quả. Người lãnh đạo thích ứng cần hiểu rõ điểm mạnh, giới hạn và thành kiến của chính mình để điều chỉnh phản ứng phù hợp với từng tình huống. Việc phản tư thường xuyên — thông qua nhật ký lãnh đạo, phản hồi 360 độ hoặc huấn luyện cá nhân — giúp họ nhìn nhận vấn đề khách quan hơn và ra quyết định sáng suốt hơn. Khi khả năng nhận thức được phát triển, nhà lãnh đạo sẽ ít hành động theo cảm tính, dễ dàng cân bằng giữa lý trí và trực giác, qua đó duy trì sự ổn định cho tổ chức trong thời kỳ thay đổi.
Lắng nghe là một năng lực chiến lược, không chỉ là kỹ năng giao tiếp. Nhà lãnh đạo thích ứng hiểu rằng thông tin có giá trị nhất thường đến từ những góc nhìn khác biệt, thậm chí trái chiều. Biết lắng nghe đồng nghĩa với việc tạo ra không gian an toàn để mọi người dám chia sẻ quan điểm thật. Khi lãnh đạo lắng nghe với thái độ tôn trọng và không phòng thủ, họ không chỉ thu nhận dữ liệu đa chiều để ra quyết định chính xác hơn mà còn củng cố niềm tin trong đội ngũ. Một tổ chức được dẫn dắt bởi người biết lắng nghe thường có khả năng tự điều chỉnh nhanh, vì nhân viên cảm thấy tiếng nói của mình có trọng lượng trong tiến trình thay đổi.
Sự thích ứng bắt nguồn từ tư duy học hỏi. Nhà lãnh đạo cần xem việc học không phải là giai đoạn, mà là quá trình liên tục. Việc theo dõi xu hướng công nghệ, thử nghiệm mô hình quản trị mới hoặc học hỏi từ sai lầm đều giúp mở rộng năng lực lãnh đạo. Bên cạnh đó, việc khuyến khích đội ngũ cùng học tập và chia sẻ tri thức sẽ tạo ra hiệu ứng lan tỏa, biến tổ chức thành hệ sinh thái học hỏi. Khi văn hóa học tập được duy trì, khả năng thích ứng của doanh nghiệp không còn phụ thuộc vào cá nhân lãnh đạo, mà trở thành năng lực tập thể.
Cần liên tục học hỏi để phát triển năng lực lãnh đạo thích ứng
Khi tiếp quản Microsoft vào năm 2014, Nadella đã nhận thấy văn hóa cứng nhắc và cạnh tranh nội bộ đang kìm hãm sự đổi mới. Ông tập trung xây dựng văn hóa học hỏi liên tục, khuyến khích thử nghiệm và hợp tác, đồng thời chuyển trọng tâm công ty sang điện toán đám mây và AI. Nadella thể hiện khả năng lắng nghe, nhận diện điểm yếu và điều chỉnh chiến lược nhanh chóng, giúp Microsoft trở lại dẫn đầu ngành công nghệ.
Trong vai trò chính trị, Ardern được đánh giá cao nhờ trí tuệ cảm xúc và khả năng thích ứng trước khủng hoảng. Từ đại dịch COVID-19 đến vụ tấn công khủng bố ở Christchurch, bà kết hợp ra quyết định nhanh với việc truyền đạt rõ ràng, lắng nghe cộng đồng và duy trì minh bạch. Phong cách này cho thấy rằng lãnh đạo thích ứng không chỉ tồn tại trong doanh nghiệp, mà còn hiệu quả trong các hệ thống xã hội phức tạp.
Reed Hastings đã biến Netflix từ một dịch vụ cho thuê DVD qua bưu điện thành một ông lớn streaming toàn cầu nhờ khả năng nhận biết và phản ứng với thay đổi hành vi khách hàng. Ông khuyến khích nhân viên thử nghiệm các mô hình mới, chấp nhận thất bại như một phần của quá trình học hỏi. Hastings minh họa rõ ràng sự linh hoạt chiến lược và tinh thần phát triển liên tục, hai yếu tố cốt lõi của lãnh đạo thích ứng.
Phong cách lãnh đạo thích ứng định hình cách nhìn nhận và giải quyết vấn đề trong một thế giới không ngừng biến đổi. Khả năng nhận diện thay đổi, điều chỉnh chiến lược và nuôi dưỡng văn hóa học tập giúp tổ chức duy trì sự linh hoạt, đồng thời thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới. Với nhà lãnh đạo, việc rèn luyện năng lực thích ứng đồng nghĩa với việc liên tục mở rộng tầm nhìn, thúc đẩy đội ngũ phát triển và tạo ra ảnh hưởng có chiều sâu trong môi trường kinh doanh đầy cạnh tranh.
